بررسی ازدواج حضرت خدیجه (س) و پیامبر اکرم (ص)
تهیه و تنظیم : مرتضی فلاح زیارانی
تذکر: مقاله حاضر تلفیقی از مقالات مختلف اینترنتی است.
چکیده
این مطلب که آيا حضرت خديجه (س) قبل از ازدواج با پيغمبر(ص) ازدواج ديگري داشته است؟ یکی از مسائل پیچیده صدر اسلام است. به جهت اینکه بسیاری از بزرگان اهل سنت و راویان و تاریخ نویسان پیرو مذهب خلفا در صدر اسلام خوش نداشتند شخصی را بالاتر از
عایشه در بین همسران پیامبر (ص) معرفی کنند و اینکه رسول خدا همسر باكره اى غير از عائشه نداشته است لذا دست به پاره ای روایات دروغین و استدلالات باطل زده اند.
نگارنده در این مقاله به اثبات این مطلب پرداخته است که حضرت خدیجه (س) اولین و آخرین همسر ایشان
پیامبر اکرم (ص) میباشد و قبل از آن حضرت با هیچ شخص دیگری ازدواج نکرده بودند.
کلمات کلیدی
پیامبر اکرم- حضرت خدیجه – ازدواج متعدد
مقدمه
در تاريخ پر فراز و نشيب اسلام كمتر بانويي همچون حضرت خديجه(س) همسر بزرگوار رسول خدا(ص) درخشيده است. بهره مندي از صفات عالي انساني و رفتار برخاسته از بينش متعالي او چنان شخصيتي از وي ساخته كه تا سال ها پس از رحلت جانسوزش، هر گاه پيامبر اكرم(ص) نام او را مي شنيد، اشك بر گونه هاي مباركش جاري مي گشت و از او به بزرگي ياد مي نمود.
پیوند مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله و حضرت خدیجه علیهاالسلام پیوندی الهی بود که در به ثمر رساندن رسالت عظیم و پرخطر پروردگار نقش عظیمی داشت و زمانی اتفاق افتاد که جهل و بت پرستی در شهر مکه رایج بود، خداوند نیز در سایه رحمت خویش در دل این دو زوج مهربان چنان محبتی ایجاد کرد که هرگز در این مسیر پر خطر، اندکی تزلزل و تردید بر خویشتن راه ندادند و استوار و محکم در این راه گام برداشتند. تا در پرتو این کوشش کم نظیر، انقلاب عظیم محمدی به ثمر بنشیند و آزادی، آزادمنشی و حقانیت رسالت الهی ثابت شده و ندای لا اله الا اللّه بر قلب های خفته تاریخ تقدیم گردد.
حضرت خدیجه علیهاالسلام از اشراف زادگان اصیلی بودکه اصالت خانوادگی و نجابت ذاتی او در مکه، زبانزد خاص و عام بود. او با وجود ثروت فراوان، هرگز از راه نجابت و عفت فاصله نگرفت. و بنابرقول تاریخ همیشه مال و ثروتش را در راه دستگیری بینوایان و خانواده های بی سرپرست به کار می برد.
بسیاری از بزرگان و راویان و تاریخ نویسان پیرو مذهب خلفا خوش نداشتند شخصی را بالاتر از عایشه در بین همسران پیامبر (ص) معرفی کنند و اینکه رسول خدا همسر باكره اى غير از عائشه نداشته است لذا دست به پاره ای روایات دروغین و استدلالات باطل زده اند، نگارنده در این رساله به بررسی شخصیت حضرت خدیجه (س) وازدواج ایشان با پیامبر اکرم (ص) و صحت یا عدم صحت ازدواج های ایشان قبل از ازدواج با پیامبر اکرم (ص) می پردازد.
http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/3282/4763/39203
http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID, 6582
شخصیت والای حضرت خدیجه علیهاالسلام
حضرت خدیجه علیهاالسلام از اشراف زادگان اصیلی بودکه اصالت خانوادگی و نجابت ذاتی او در مکه، زبانزد خاص و عام بود ، از میان زنان عالم چهار زن برترین زنان هستی اند: آسیه همسر فرعون، مریم دختر عمران، خدیجه دختر خُویلد و فاطمه زهرا علیهاالسلام دختر محمد صلی الله علیه و آله ، که این چهار زن را خداوند عزوجل از زنان بهشت برگزید که در تمام اعصار تاریخ الگوی پاکی و عفّت برای تمام زنان باشند. حضرت خدیجه علیهاالسلام نیز یکی از زنان برتر نام آور تاریخ است که از جنبه های زیادی مورد توجه قرار گرفت و توانست نام و یادش را همچنان در سینه تاریخ به یادگار بگذارد و به عنوان یکی از زنان آسمانی که همیشه مقرب خدا هستند ملقّب شود.
او نخستين كسى است كه به رسول خدا ايمان آورد و تمام اموال و دارائىهاى خود را در راه پيشرفت اسلام هديه كرد، در باره مقام آن حضرت همين بس كه خداوند به او سلام فرستاده و وعده قصرى بهشتى به او داده است.
http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=5639
http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View//3282/4763/39203
ازدواج با پیامبر اکرم (ص)
در تاریخ ابن هشام است که میگوید: راستگویی و امانت و خوش خلقی رسول خدا(ص) که زبانزد همگان شده بود، به گوش خدیجه نیز رسید و همین موجب شد که خدیجه خود به نزد آن حضرت فرستاد و پیشنهاد کرد که همراه کاروان به شام رود و برای او تجارت کند و در برابر بیش از مزدی که به دیگران پرداخت میکرد به آن حضرت بدهد.
گرچه در فرهنگ جوامع آن روز و همچنین بعضی از جوامع امروزی خوب نبود خانمها از آقایان خواستگاری کنند، ولی حضرت خدیجه(س) سنت شکنی کردند، صرفاً به دلیل استفاده از وجود مقدس پیامبر اسلام(ص)، چون ایشان پیشبینیها را شنیده بود و احتمال میداد که ایشان همان پیامبر باشند و هم به دلیل اینکه تمام مال و اموال خودشان را به ایشان بسپارد و خود در خانه بنشیند، درخواست ازدواج را خودش مطرح کرد.
به هر ترتیب که بود رسول خدا عازم سفر شام و تجارت برای خدیجه(س) گردید. وقتی میسره -غلام خدیجه- و محمد از سفر پر سود شام برگشتند، غلام گزارش سفر را جزء به جزء به خدیجه(س) داد و برایش تعریف کرد: وقتی به بصری رسیدیم، امین برای استراحت زیر سایه درختی نشست. در این موقع، چشم راهبی که (نسطورا) در عبادتگاه خود بود به امین افتاد. پیش من آمد و نام او را از من پرسید و سپس چنین گفت: این مرد که زیر درخت نشسته، همان پیامبری است که در تورات و انجیل درباره او مژده داده اند.(1)
این جریانات، او را بیش از پیش مشتاق همسری با محمد(ص) کرد. وی در صدد برآمد تا به وسیله ای علاقه خود را به ازدواج با محمد(ص) به اطلاع آن حضرت برساند و از این رو به دنبال نفیسه که یکی از زنان قریش و دوستان خدیجه بود فرستاد و به طور خصوصی درد دل خود را به او گفت و از او خواست تا نزد محمد(ص) برود و هرگونه که خود صلاح میداند موضوع را به آن حضرت بگوید.
نفیسه به نزد محمد(ص) آمد و ازدواج با حضرت خدیجه را به ایشان پیشنهاد کرد. و سرانجام ترتیب مجلس خواستگاری و عقد داده شد. البته برخی از مورخان معتقدند که خدیجه خود موضوع را با «محمد امین» در میان گذاشت، و به گفته «ابن هشام» مورخ مشهور به وی گفت: «عموزاده من! به واسطه خویشاوندی که میان من و تو وجود دارد، و عظمت و احترامی که در نزد قوم خود داری، و امانت و خوی نیکو و راستگویی که در تو هست، میخواهم صریحاً به تو بگویم که مایلم به همسری تو درآیم»
بعد از ازدواج، حضرت خدیجه اعلام کرد که تمام آنچه را دارد، به حضرت محمد(ص) میبخشد. به گواهی تاریخ ایشان حقیقتاً در عمل نیز گفتارش را به اثبات رساند.
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=268544
http://www.hawzah.net/fa/Question/View/12473
ازدواج های دیگر حضرت خدیجه
آیا حضرت خدیجه (سلام الله علیها) پیش از ازدواج با پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) ازدواج کرده است؟ معروف این است که اولین کسی که به خواستگاری خدیجه آمد یکی ازبزرگان عرب به نام «عتیق بن عائذ مخزومی» بود. او پس ازازدواج با خدیجه، در جوانی در گذشت و اموال بسیاری برای خدیجه ارث گذاشت. پس از او «ابیهاله بن المنذر الاسدی» که یکی ازبزرگان قبیله خود او بود، با وی ازدواج کرد. ثمره این پیوند فرزندی به نام «هند» بود که در کودکی در گذشت. ابیهاله نیز پس از چندی، وفات یافت و ثروت بسیار از خویش بر جای نهاد. هرچند این مطلب که پیامبر اکرم (ص) سومین همسر خدیجه بود وجز عایشه با دوشیزهای ازدواج نکرد، نزد عامه و خاصه معروف است؛ ولی مورد تایید همگان نیست.
http://www.erfan.ir/farsi/13364.html
اين سخن به اعتقاد برخى از بزرگان شيعه قابل قبول نيست؛ زيرا بخش زيادى از اين قبيل سخنان را طراحان سياست با هدف زدودن هاله قداست و پاكى از رحم بانوئى كه ظرف وجود كوثر قرآن، فاطمه زهرا است ساختهاند و لذا دقت در اين موضوع و نقد سخنان موجود در منابع تاريخى و حديثى شك و شبهه را از بين مى برد.
ابو القاسم اسماعيل بن محمد اصفهانى از دانشمندان اهل سنت تصريح مىكند كه حضرت خديجه سلام الله عليها، باكره بوده است:
«وكانت خديجة امرأة باكرة ذات شرف ومال كثير وتجارة تبعث بها إلى الشام فتكون عيرها كعامة عير قريش»(2)
«حضرت خديجه، زنى باكره، داراى اعتبار و مال بسيارى بود، كاروان تجارىاش را به سوى شام مىفرستاد و كاروان او به اندازه تمام كاروان قريش بود»
ابوالقاسم كوفى از علماى شيعه، در اين باره استدلال جالبى كرده است كه توجه خوانندگان عزير را به آن جلب مىكنيم. وى در كتاب الإستغاثه مىنويسد:
«أن الإجماع من الخاص والعام من أهل الأنال ونقلة الأخبار على أنه لم يبق من أشراف قريش ومن ساداتهم وذوي النجدة منهم إلا من خطب خديجة ورام تزويجها فامتنعت على جميعهم من ذلك فلما تزوجها رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم غضب عليها نساء قريش وهجرنها وقلن لها خطبك أشراف قريش وأمراؤهم فلم تتزوجي أحدا منهم وتزوجت محمدا يتيم أبي طالب فقيرا لا مال له، فكيف يجوز في نظر أهل الفهم أن تكون خديجة يتزوجها أعرابي من تميم وتمتنع من سادات قريش وأشرافها على ما وصفناه، ألا يعلم ذو التميز والنظر أنه من أبين المحال وأفظع المقال، ولما وجب هذا عند ذوي التحصيل ثبت أن خديجة لم تتزوج غير رسول الله (ص)»(3)
«مورخان و محدثان شيعه و سنى بر اين مطلب اتفاق دارند كه كسى از بزرگان، اشراف، رؤسا و جوانمردان قريش باقى نماند؛ مگر اين كه از حضرت خديجه خواستگارى كرد و ازدواج با ايشان را آرزو مىكرد؛ اما خديجه كبرى دست رد بر سينه همه آنها زد؛ ولى وقتى رسول خدا صلي الله عليه وآله با او ازدواج كرد، تمام زنان قريش از او فاصله گرفته و رفت و آمد با وى را ترك كردند و گفتند: تو پيشنهاد سران قريش را رد كردى و تن به همسرى كسى دادى كه فقير است و مال و ثروتى ندارد؟!
با اين حال چگونه اهلفهم مىتوانند بپذيرند که حضرت خديجه با يك اعرابى از قبيله بنى تميم ازدواج كرده باشد؛ اما خواستگارى بزرگان قريش را نپذيرفته باشد؟
آيا صاحبان فكر و انديشه نمىدانند كه اين مطلب از آشكارترين محالات و ناپسندترين گفتارها است، وقتى براى اهل تحقيق اين مطلب ثابت شود، ثابت مىشود كه حضرت خديجه با كسى غير از رسول خدا صلى الله عليه وآله ازدواج نكرده است»
و نيز مىتوان اين سؤال را از اهل تحقيق پرسيد كه اگر خديجه قبل از ازدواج با رسول خدا با يك نفر اعرابى از قبيله تميم ازدواج كرده بود، آيا موردى براى اين سرزنشها پس از ازدواج با رسول خدا باقى مىماند؟ و آيا ازدواج زنى بيوه و شوهر ديده به اين اندازه براى تمام مردم مكه مهم بود كه بر اساس همين نقل تمام همسران اشراف قريش با وى قطع رابطه كنند؟
اگر خديجه شايسته ملامت و سرزنش بود پس چرا (در صورت صحت) هنگام ازدواج با يك نفر اعرابى كه بر پاشنه پايش ادرار مى كرد و از هيچ امتيازى بر خوردار نبود ملامت و سرزنش نشد؟
از اين رو، ما مطمئن هستيم كه قضيه ازدواج حضرت خديجه قبل از رسول خدا صلي الله عليه وآله از دسيسههاى كسانى است كه هيچ حد و مرزى را در فضيلت براى دشمنان اهل بيت عليهم السلام نمى شناختند و هيچ فضيلتى را براى اهل بيت عليهم السلام باقى نگذاشتند؛ مگر اين كه عين همان را براى ديگران ساختند.
http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=5639
استاد جعفر مرتضی در کتاب «الصّحیح من سیرة النّبی صلی الله علیه و آله» مینویسد:
«بعضی روایات بر این دلالت می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله با هیچ دختری جز عایشه ازدواج نکرد. روایات دیگری دلالت دارد که خدیجه، قبل از پیامبر، دو ازدواج کرده بود، ولی ما در صحّت این روایات شک داریم. اول اینکه ابن شهر آشوب گفته: احمد بلاذری و ابوالقاسم کوفی در کتاب هایشان و سیّد مرتضی در شافی و ابو جعفر در تلخیص، روایت کردهاند که پیامبر صلی الله علیه و آله با خدیجه ازدواج کرد در حالی که باکره بود. دوم اینکه- هیچ بعید نیست که خدیجه در این مدت طولانی، ازدواج نکرده باشد؛ چون پدرش در «جنگ فِجار» کشته شد و ولّی او به اندازه پدر، بر وی تسلّط نداشت که بتواند او را به ازدواج با کسی اجبار کند، و در این مدت ازدواج نکرده بود و بزرگانی را که به خواستگاری او آمده بودند، ردّ کرده بود تا کسی را که دارای صفات عالی و شأن ممتاز باشد، بیابد»(4)
http://www.hawzah.net/fa/Question/View/63726
علامه مجلسی در جلد ششم بحارالانوار، در باب زنان و پیغمبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) آورده است که: احمد بلاذری و ابوالقاسم کوفی در کتاب خود و سید مرتضی در کتاب شافی و ابوجعفر در تلخیص، روایت کردهاند که: پیغمبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) با خدیجه ازدواج نمود، در حالی که او دوشیزه بود و این امر را تاکید میکند، آنچه در کتاب «انوار البدیع» آمده است (در این کتاب گفته شده رقیه و زینب دختران هاله، خواهر خدیجه هستند) صحیح است.
http://wikifeqh.ir
مطلب دیگری که در این باره باید به آن دقت کرد اختلاف در اسامی شوهرانی است که برای آن حضرت ذکر شده که در آن چند ابهام وجود دارد که صحت آن را دچار خدشه و تردید می کند:
الف) آیا نام شوهر حضرت خدیجه ابوهاله نباش بن زراره است یا زراره بن نباش یا هند یا مالک؟ چون در تاریخ اختلاف زیادی در اسامی او وجود دارد، برخی او را ابو هاله بن زراره بن نباش دانسته و برخی ابوهاله نباش بن زراره دانسته اند و برخی ابوهاله مالک بن نباش تمیمی و بعضی هند دانسته اند!
ب) آیا ابتدا با ابوهاله ازدواج کرد یا با عتیق؟! (چون هر دو را گفته اند و...)
سوال: در اینجا سوال پیش میآید که اگر حضرت خديجه، همسرى قبل از رسول خدا صلي الله عليه وآله نداشته است، زينب و رقيه، دختران چه كسى بودند؟ آيا فرزندان رسول خدا صلي الله عليه وآله بودند؟
طبق نقل مورخين، خديجه خواهرى بنام هاله داشته است كه با مردى مخزومى ازدواج كرده بود و از وى فرزندى همنام مادرش يعنى هاله داشت سپس با مردى تميمى بنام ابوهند ازدواج كرد كه از وى نيز فرزندى بنام هند داشت، اين مرد تميمى همسر ديگرى و از وى دو دختر به نامهاى رقيه و زينب داشت، مادر اين دو دختر از دنيا رفت و پس از وى پدر دو دختر از دنيا رفت، هند فرزند هاله به خانواده شوهرش سپرده شد و هاله با اين دو دختر كه از همسر ديگر شوهرش بودند به خانه خديجه آمدند و وى سرپرستى آنان را به عهده گرفت و پس از ازدواج با رسول خدا صلي الله عليه وآله اين دو دختر نزد خديجه و رسول خدا بودند و در دامن اين دو تربيت شدند و عنوان ربيبه رسول خدا را گرفتند و بر اساس رسم عرب ربيبه را مانند دختر تلقى مى كردند و به همين جهت آنان را دختران خديجه و رسول خدا مىدانستند.
http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=5639
سن حضرت خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر اکرم (ص)
آنچه در منابع معتبر تاريخی معروف و مشهور است، اين است كه سن پیامبر، ۲۵سال و سن خديجه (سلام الله علیها) 40 سال بوده است.
درباره سن حضرت خديجه در هنگام ازدواج با پيامبر اكرم نظرات دیگری نیز وجود دارد؛ که برخی را در اینجا ذکر میکنیم:
1) بعضی ها مانند بيهقي (از علماي بزرگ اهل سنت) ايشان را 25 ساله میدانند. بيهقي میگويد: «... بلغت خديجة خمساً وستين سنة، ويقال: خمسين سنة، وهو أصح ...».(5)« بعضی میگويند: سن حضرت خديجه (در هنگام وفات) 65 ساله بود و برخی ديگر گفته اند: در آن وقت ايشان 50 ساله بوده است كه قول صحيح هم همين است.» ، بیهقی در جاي ديگر آورده است: «أن النبي (صلی الله علیه و آله و سلم) زوج بها وهو ابن خمس وعشرين سنة قبل أن يبعثه الله نبياً بخمس عشرة سنة.»(6) «ازدواج رسول خدا با حضرت خديجه 15 سال قبل از بعثت بوده است»
بنابراین طبق قول بیهقی وقتی ایشان در زمان وفات یعنی سال دهم بعثت،50 ساله باشند و 15 سال قبل از بعثت هم ازدواج نموده باشند، با این حساب سن حضرت خدیجه (سلام الله علیها)، در زمان ازدواج با پیامبر اکرم 25 سال بوده است. و حلبی هم همین قول را آورده است: «تزوجها رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) وهی یومئذ ... وقیل خمس وعشرین» (7) «پیامبر با خدیجه ازدواج نمود، و در آن هنگام قولی وجود دارد که خدیجه در سن بیست وپنج سالگی بوده است.» .
2) قول دیگر که قول اکثر محققین و مورخین است این است که سن ایشان را در زمان ازدواج 28 سال بوده است. ابنعماد حنبلی از علمای اهل سنت در شذرات الذهب میگوید: «ورجح کثیرون أنها ابنة ثمان وعشرین»(8) « بسیاری از مورخین قول 28 سال را برای حضرت خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر اکرم ترجیح دادهاند»
حاکم نیشابوری نیز فقط همین قول را برای ابناسحاق (سیره نویس مشهور) نقل میکند: «کان لها یوم تزوجها ثمان وعشرون سنة»(9) «خدیجه در زمان ازدواجش با پیامبر، بیست و هشت ساله بود.» و قول هشام بن عروه که اکنون قول مشهور شده است، را شاذ میداند. «توفیت خدیجة بنت خویلد (رضی الله عنها) وهی ابنة خمس وستین سنة، هذا قول شاذ»(10) «خدیجه در سن 65 سالگی وفات نمود، که این قول شاذ میباشد»
بلاذری هم به عنوان یک قول، 28 سال را ذکر نموده است.(11) ، ابنسعد، ذهبی، إربلی، ابنعساکر به نقل از ابنعباس میگویند: «وروی عن ابنعباس قال: کانت خدیجة یوم تزوجها رسول الله (صلی الله علیه وآله و سلم) ابنة ثمان وعشرین سنة»(12) « خدیجه در زمان ازدواج با آن حضرت 28 ساله بود» ،
إربلی در جای دیگر به نقل از ابنحماد میگوید: «وقال ابن حماد بلغنی أن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) تزوج خدیجة علی اثنتی عشرة أوقیة ذهباً وهی یومئذ ابنة ثمانی وعشرین سنة» (13) «حضرت خدیجه در زمان ازدواج با آن حضرت 28 ساله بود»،
با این حساب روشن شد که بسیاری از مورخین و محدثین سن آن بزرگوار را حدود 25 تا 28 سال دانستهاند. و در آن زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، نیز 25 ساله بودند، بنابراین تفاوت سنی بین پیامبر اکرم و حضرت خدیجه نبوده و یا حدود سه سال بوده است. حالا سؤال اینجاست با این اقوال بیان شده که سن حضرت را کمتر از 30 سال، در هنگام ازدواج بیان میکند، چرا کوشش میشود، که سن حضرت را چهل سال معرفی کنند؟ آن هم قولی که شاذ است و مطابق قول اکثر محققین و مورخین نیست!؟
http://www.adyannet.com/fa/news/15164
http://fa.wikishia.net/view
نتیجه
پس با مطالب گفته شده به این نتیجه رسیدیم که حضرت خدیجه (س) طبق قول أصح قبل از ازدواج با پیامبر اکرم (ص) با هیچ کسی ازدواج نکرده بود،و همان طور که قبلا نیز گفته شد بسیاری از بزرگان و راویان و تاریخ نویسان پیرو مذهب خلفا خوش نداشتند شخصی را بالاتر از عایشه در بین همسران پیامبر (ص) معرفی کنند و اینکه رسول خدا همسر باكره اى غير از عائشه نداشته است لذا دست به پاره ای روایات دروغین و استدلالات باطل زده اند، و در این روایات و استدلالاتشان بیان کردند که حضرت خدیجه (س) پیش از ازدواج با پیامبر اکرم (ص) با دو نفر اعرابی ازدواج کرده بود، که در این مقاله اثبات شد که این گونه نیست و ایشان فقط با پیامبر اکرم (ص) ازدواج کرده است و سنش نیز هنگام ازدواج 40 سال نبوده است بلکه محققین قائل به این هستند که هنگام ازدواج 25 یا 28 سال سن داشته اند.
اقتباس
1) http://www.vahabiat.porsemani.ir
2) http://www.hawzah.net
3) http://maarefquran.org
4) http://www.valiasr-aj.com
5) http://www.tebyan.net/
6) http://www.erfan.ir/
7) http://wikifeqh.ir
8) http://www.adyannet.com
9) http://fa.wikishia.net
ارجاعات
1) بحار/ 16/ 18.
2) الأصبهاني، أبو القاسم اسماعيل بن محمد بن الفضل التيمي (متوفاى535هـ)،دلائل النبوة، ج 1 ص 178، تحقيق: محمد محمد الحداد، ناشر: دار طيبة - الرياض، الطبعة: الأولى، 1409هـ
3) «الكوفي، أبو القاسم علي بن أحمد بن موسى ابن الإمام الجواد محمد بن علي (متوفاي352هـ)، كتاب الاستغاثة، ج1، ص70، طبق برنامه مكتبة اهل البيت عليهم السلام»
4) الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج1، ص 121، 126، با دخل و تصرف
5) احمد بن حسین بیهقی، دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1405 ق، ج 2، ص 71، ابن کثیر، البدایة والنهایة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408 ق، ج 2، ص 359، ابن کثیر، السیرة النبویة، بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر والتوزیع، 1396 ق، ج 1، ص 264
6) احمد بن حسین بیهقی، دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1405 ق، ج 2، ص 72
7) حلبی، السیرة الحلبیة، بیروت: دارالمعرفة، 1400 ق، ج 1، ص 229
8) عبدالحی عکری حنبلی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، ج 1، ص 14، حوادث سال 11
9) حاکم نیشابوری، المستدرک، ج 3، ص 182
10) همان.
11) بلاذری، انساب الاشراف، مصر: دارالمعارف، ج 1، ص 98
12) ابنسعد، الطبقات الکبری، بیروت: دارصادر، ج 8، ص 16، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت: مؤسسه الرسالة، 1413 ق، ج 2، ص 111، إربلی، کشف الغمة، بیروت: دارالأضواء، ج 2، ص 135، باب فصل فی مناقب خدیجة، ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1415 ق، ج 3، ص 193، ابنمنظور، مختصر تاریخ دمشق: ج 1، ص 245
13) إربلی، کشف الغمة، بیروت: دارالأضواء، ج 2، ص 133، باب فصل فی مناقب خدیجة