Notice: Undefined offset: 53 in /home/shiaac/public_html/libraries/src/Access/Access.php on line 608

Notice: Trying to get property 'rules' of non-object in /home/shiaac/public_html/libraries/src/Access/Access.php on line 608

Notice: Undefined offset: 53 in /home/shiaac/public_html/libraries/src/Access/Access.php on line 613

Notice: Trying to get property 'rules' of non-object in /home/shiaac/public_html/libraries/src/Access/Access.php on line 613

رَوح الجِنان و رُوح الجَنان

مؤلف:

جمال الدین حسین بن علی بن محمد بن احمد خزاعی رازی، معروف به ابوالفتوح رازی (م 552 ه.ق)

زندگی نامه: 

جمال الدین حسین بن علی بن محمد بن احمد خزاعی رازی، معروف به ابوالفتوح رازی، مفسر پرآوازه شیعی در حدود سال 480 ه.ق در شهر ری به دنیا آمد.

وی از نوادگان نافع بن بدیل بن ورقاء خزاعی است، نافع و پدرش بدیل از اصحاب پیامبر (ص) بودند، نافع در زمان پیامبر (ص) به شهادت رسید و بدیل هم در حیات پیامبر (ص) از دنیا رفت، و برادرش عبدالله بن بدیل هم در رکاب حضرت علی (ع) در صفین به شهادت رسید، خانواده وی به سرزمین ایران مهاجرت کردند و در نیشابور ساکن شدند، جد وی ابوبکر احمد بن حسین بن احمد خزاعی به ری رفت و در آنجا شهرت یافت، او (ابوبکر احمد بن حسین بن خزاعی) از شاگردان سید مرتضی و سید بن زهره و شیخ ابو جعفر طوسی به شمار می رفته است.

او در خاندانی زاده شد که سابقه طولانی در اظهار محبت نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) داشتند تا آنجا که یکی از اجداد آن ها از اصحاب معروف رسول خدا (ص) یعنی بدیل بن ورقاء خزاعی است، معاویه در دوستی این خاندان نسبت به اهل بیت پیامبر (ع) می گوید: « محبت خاندان بنی خزاعه نسبت به علی به حدی است که اگر زنانشان فرصت می یافتند، با ما می جنگیدند، چه رسد به مردان ایشان».

شیخ ابوالفتوح رازی علاقه زیادی به علم آموزی و بهره گرفتن از محضر بزرگان و دانشمندان داشته و از هر فرصتی برای آموختن مطلبی نو استفاده می کرده است، این روحیه فراگیر او سبب شد تا وی از محضر اساتید مشهوری مثل شیخ ابوعلی حسن بن محمد طوسی (فرزند شیخ طوسی) و زمخشری (صاحب کشاف) استفاده کند.

وی شاگردان زیادی را تریبت کرده است که از جمله مهمترین آنها می توان از اشخاص ذیل نام برد:

1- ابن شهر آشوب مازندارانی
2- شیخ منتجب الدین علی بن بابوبه رازی
3- شیخ عبدالله بن حمزه طوسی معروف به ابن حمزه فقیه
با وجودی که ابوالفتوح رازی در دانش های روزگار خویش استاد بود و تفسیر او از آگاهی و تخصص او در زمینه هایی چون حدیث، رجال، کلام، تاریخ، فقه، اصول فقه و ... حکایت دارد، اما او در شمار دانشمندانی است که آثار زیادی از خود بر جای ننهاده است، هر چند که در این میان اثر ارزشمند او در تفسیر قرآن، به سان دایرة المعارفی است که به تنهایی با چندین اثر برابری می کند.
برخی از مهم ترین آثار وی عبارتند از: تفسیر رَوح الجِنان و رُوح الجَنان، روح الأحباب و روح الألباب فی شرح الشهاب (این کتاب یکی از مدارک بحار الانوار است) ، منهاج المناهج ( در تحقیق مذاهب اربعه و اثبات امامت) و....

نام تفسیر:

نام تفسیر ایشان « رَوح الجِنان و رُوح الجَنان» می باشد، [ روح اول به فتح راء است و به معنای نسیم خوش، و روح دوم به ضم راء است و به معنای جان، و جنان اول به کسر جیم است و جمع جنة می باشد، و جنان دوم به فتح جیم است و به معنای دل می باشد] و به معنای «نسیم خوش باغ ها و بهشت ها، و جان دل ها» است.

باید توجه کنیم که برای برخی از نسخه نویسان به دلیل این که اولا نام کتاب بدون اعراب نوشته شده است و ثانیا از لطف صنعت جناس در آن بی خبر بوده اند، تصور تکرار پیش آمده است فلذا در آن تصرف نموده و آن را «روض الجنان و روح الجنان» نوشته اند، غافل از این که خود جناسی شیرین است که آن ادیب ممتاز برای تفسیر خود برگزیده است.

معرفی اجمالی کتاب:

این تفسیر از مهم ترین تالیفات وی است که آن را به سبب نیاز مردم فارسی زبان ایران، به زبان فارسی نوشته است.

این کتاب به نثری بلیغ و سبکی ادبی و روان تألیف شده است، خود او در مورد علت تالیف این تفسیر می گوید که عده ای از بزرگان اهل علم در شهرش از وی خواستند تفسیری نزدیک به فهم آنان تألیف نماید که به آسانی در دسترس مردم باشد، و جامع، شامل، سهل و روان و در خور فهم عامه مردم باشد، بنابراین به خواسته آنان پاسخ گفته و تفسیری میانه، نه آن چنان موجز که مخل معنی باشد و نه آن چنان مفصل که سبب ملال گردد، تألیف نمود.

وی مقدمه ای بر تفسیر خود نگاشت و در آن از انواع معانی قرآن، انواع آیه و اسماء آن ها، معنای سوره و آیه، ثواب تلاوت، تشویق فهم معانی غریب قرآن و معنای تفسیر و تأویل سخن گفت، این کتاب تفسیری نیکو و متین است که نویسنده در آن، در مورد معضلات و مشکلات آیات به تفصیل سخن گفته و در ضمن رعایت اختصار، درباره هر یک شرح و بسط کافی داده و جوانب مختلف آیه را از قبیل ادب، کلام، فقه و غیره بررسی کرده است، که نشان دهنده علم و آگاهی گسترده اوست.

این تفسیر از نظر محتوا مانند تبیان شیخ طوسی و مجمع البیان است، اما از نظر شیوه عملی همانند تبیان بوده و عناوین از هم تفکیک نشده و نظمی ندارد.

با تطبیقی که بین تبیان شیخ طوسی و این تفسیر انجام گرفت معلوم شد که مطالب زیادی را از تبیان شیخ طوسی گرفته، اگرچه مباحث اضافی نیز دارد.

این تفسیر موقعیت والایی در میان کتب تفسیر دارد و بسیاری از تفاسیر دیگر مبانی و اساس مستحکم این تفسیر را مبنای کار خود قرار داده اند و مسائل و مباحث خود را مبتنی بر مباحث حکمت آمیز آن ساخته اند، مثلا امام فخر رازی «تفسیر کبیر» خود را بر اساس تفسیر ابوالفتوح رازی بنا نموده است.

شیخ ابوالفتوح در تفسیرش در ضمن مسائل قرآنی، از ذکر مباحث فقهی، لغوی، ادبی و تاریخی نیز غفلت نمی کند تا آن جا که جنبه ادبی این تفسیر بسیار برجسته قابل توجه است، از جمله مهارت های وی، احاطه اش به مفردات و اصطلاحات زبان فارسی است که معادل درست مفردات عربی می باشد، مانند «فسوس» به عنوان معادل کلمه «استهزاء» و «پیمان» برای کلمه «میثاق» یکی از امتیازات و برجستگی این تفسیر، احاطه مؤلف بر تاریخ و سیره پیامبر و احادیث مربوط یه مسائل مختلف دینی است و به همین علت است که به مناسبت به عرصه های مختلف وارد می شود و حق مطلب را در هر یک بیان می دارد، و گاهی حوادثی را ذکر می کند که در کتب دیگر کمتر یافت می شود، از جمله واقعه یوم الصریخ .

وضعیت نشر:

تفسیر ابوالفتوح رازی را نخستین بار تنی چند از فضلا از جمله ملک الشعرا صبوری در سال 1309 و 1307 ه.ق در پنج مجلد آماده چاپ کردند که دو مجلد آن در سال 1323 ه.ق به فرمان مظفر الدین شاه و سه جلد باقی مانده در سال 1354-1352 ه.ق (مصادف با 1315-1313 ه.ش ) به دستور علی اصغر حکمت، وزیر معارف وقت به چاپ رسید (این پنج مجلد در سال 1404 ه.ق توسط انتشارات کتاب خانه آیت الله مرعشی نجفی (ره) در قطع رحلی به صورت افست منتشر شده است)، چاپ دیگری از این کتاب در ده جلد در سال 1320 ه.ش با تصحیح و حواشی میرزا مهدی الهی قمشه ای منتشر شد، چاپ سوم این کتاب در سال 1382 ه.ق (مصادف با 1341 ه.ش) با تصحیح و حواشی علامه میرزا ابوالحسن شعرانی (ره) در سیزده مجلد چاپ شده است که بارها به طریق افست تجدید طبع شده است، آخرین چاپ آن در بیست جلد با تصحیح و مقابله با 38 نسخه کهن و ذکر نسخه بدل ها و با مقدمه ای مبسوط به کوشش و تصحیح محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح در  سال های 1365 ه.ش تا 1376 ه.ش از سوی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است، لازم به ذکر است که تفسیر ابوالفتوح رازی بر اساس تقسیم بندی خود مؤلف و تصریح برخی از هم روزگاران او مانند منتجب الدین رازی و عبد الجلیل قزوینی و اتفاق همه دست نویس ها بیست جلد بوده است که فقط چاپ آستان قدس رضوی این تقسیم بندی را مراعات کرده است.

تهیه شده در معاونت پژوهش (واحد علمی سایت)