مؤلف:
میر سید حامد حسین موسوی نیشابوری هندی (م 1306 ه.ق)
زندگی نامه:
علاّمه ميرحامد حسين هندي، در سال 1246 ق. در شهر «ميرتهه» هند، در خانة سيد محمد قلي به دنيا آمد. نام اصلي او را «مهدي» نهادند. سبب شهرتش به «مير حامد حسين» آن است كه پدرش پيش ازآنكه خبر توّلد فرزندش را بشنود، در رؤيا جدّ خود «سيد حامد حسين» را ديده بود، از اين رو، فرزند نوزادش را به اين نام مشهور كرد.
اصالت اين خاندان، از نيشابور بود که يکي از اجدادش در قرن هفتم به سبب حمله مغول، به هندوستان هجرت کرد و در شهر «کنتور» رحل اقامت افکند.
ميرحامد حسين وقتي به هفت سالگي رسيد، پدرش او را به مكتب گذاشت. او مقدمات و دروس ابتدايي را خواند، آنگاه وارد مراحل بالاتري رسيد.
«مقامات حريري» و «ديوان متنّبي» را نزد مولوي «سيّد بركت علي صاحب»، و نهج البلاغه را در محضر مفتي «سيد عباس شوشتري» آموخت و سپس به فراگيري علوم عقلي در نزد «سيد مرتضي خلاصة العلماء» و علوم شرعي در محضر «سيد محمد سلطان العلماء» و برادر او «سيد حسين سيّد العلماء» پرداخت و پس از سالها تلاش و همّت، تحصيلات خود را با موفقيت به اتمام رساند.
جوامع اسلامي بويژه هندوستان، در دوران زندگي ميرحامد حسين، بيش از پيش دچار آشوب و تفرقه شده بود. استعمارگران و دشمنان اسلام، همواره براي دست يافتن به اهداف شوم و غارتگرانة خود، دوست مي‌داشتند كه مسلمانان با هم اتّحاد نداشته باشند و مدام با خصومت زندگي كنند. بدين خاطر گاه دانشمنداني را در ميان خود مسلمانان تحريك مي‌كردند تا با نوشتن و يا گفتن حرفهايي تفرقه افكن و اختلاف آفرين، صفوف آنان را بر هم زنند و محيط زندگي برادرانه را تبديل به بلوا و آشوب و سوء ظنّ و دشمني سازند.
علامه سيّد محمد قلي پدر ميرحامد حسين، سالها عمر خود را صرف جواب دادن شبهات و تهمتهايي كرد كه دشمنان اسلام، به دست برخي از دانشمندان مسلمان، عليه شيعه و مكتب اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ شايع مي‌كردند اكنون بعد از پدر نوبت به پسر صالح و خلف او يعني علامه ميرحامد حسين هندي رسيده بود. او مشاهده مي‌كرد كه چه افتراها و تهمتهايي بر شيعه مي‌بندند كه روح شيعه از آنها خبر ندارد ... اين بود كه تصميم گرفت كمر همّت ببندد و همچون پدرش، در عرصة قلم و تحقيق و تتبّع و بيان حقائق اسلام و وقايع تاريخ اسلام، به دفاع از حق برخيزد و به تهمتهاي مغرضانه و جاهلانه و خصومت آميز دشمنان تشيّع، پاسخ دهد «تا سيه روي شود هر كه در او غش باشد!»
نخستين كارش، نقد، بررسي، تصحيح و تهذيب بعضي از كتابهاي ارزشمند پدرش علاّمه سيد محمد قلي، بود چرا كه بسياري از آثار پدرش، در دفاع از مكتب شيعه و پاسخ به ايرادهاي مخالفان تشيّع بود و شايسته بود كه پسر دانشمند و فرزانه، آنها را تصحيح و چاپ و منتشر كند. ميرحامد حسين سالهايي از عمر گرانمايه خود را در اين راه صرف كرد و از اين رهگذر، خدمات شاياني به عالم تشيع ارزاني داشت. آنگاه خود اقدام به نوشتن كتاب نمود. اينك به ذكر آنها مي‌پردازيم:
1. استقصاء الافحام، ده جلد و به فارسي است. مؤلف در اين كتاب مطالبي را پيرامون قرآن كريم، حضرت مهدي (عج) شرح حال بسياري از دانشمندان اهل سنّت و اصول و فروع دين، مطرح كرده است و پاسخي است به كتاب «منتهي الكلام» تأليف حيدر علي فيض‌آبادي حنفي، كه مطالبي شبهه آميز و بي‌اساس دربارة شيعه داشت.
2. شوارق النصوص، پنج جلد در علم كلام.
3. افحام اهل المين، ردّي است بر كتاب «ازالة الغين» تأليف حيدر علي فيض آبادي حنفي.
4. اسفار الانوار، سفرنامة حج و كربلا.
5. كشف المعضلات في حلّ المشكلات.
6. العضب البتار في مبحث آية الغاز.
7. النجم الثاقب في مسألة الحاجب، كتاب فقهي در موضوع ارث.
8. الدرر السنيّه في المكاتيب و المنشآت العربيه.
9. زين الوسائل الي تحقيق المسائل، مسائل فقهي و گوناگون.
10. الدّرايع، در شرح شرايع محقق حلّي.
11. عبقات الانوار في مناقب الائمة الاطهار.
معرفی اجمالی کتاب:
کتاب «عبقات الأنوار في إمامة أئمّة الأطهار عليهم السلام» در رد کتاب «تحفة إثني عشريه» به گونه‌اي تفصيلي و در خور، پاسخ‌گوي خدشه‌هاي مولوي عبد العزيز دهلوي نگاشته شده است.
در باره ساختار کتاب تحفة إثني‌عشريه بايد گفت که اين کتاب، در دوازده باب، به زبان فارسي نوشته شده است. با انتشار اين کتاب، رديه‌هاي گوناگوني از سوي عالمان شيعه به سوي آن گسيل شد. گروهي بر يک يا چند باب آن و گروهي ديگر بر تمام کتاب، رديه نوشتند، علامه مير حامد حسين، از عالماني بود که تنها بر باب هفتم اين کتاب که در باره امامت بود، رديه نوشت.
عبقات الأنوار، همانند (باب هفتم) کتاب تحفة اثني عشريه، در دو منهج، منهجي در باره آيات قرآن و منهجي در باره احاديث، سامان يافته است. در هر کدام از اين دو منهج، رديه‌هاي صاحب تحفه بر آيات و احاديث مورد استناد شيعه در امامت، پاسخ داده شده است.
منهج نخست که در باره آيات قرآن است، در مجلّدي بزرگ نوشته شده که تا کنون چاپ نشده و در کتاب‌خانه بزرگ مؤلّف در شهر لکهنو در هندوستان، نگهداري مي‌شود ( الذريعة الي تصانيف الشيعة، ج 15، ص 214)
عبدالعزیز دهلوی در منهج نخست کتاب تحفه اثنی عشریه که در باره بحث از آيات قرآن بود، با ردّ دلالت آياتي از قرآن که امامت شيعه به آنها مستند است، سعي در تأويل آنها و خدشه‌دار ساختن دلالت آنها دارد. وي در اين بخش، تنها به شش آيه بسنده مي‌کند.
در بخش دوم نيز به سند يا به دلالت دوازده حديث مورد استناد شيعه در امامت، خدشه وارد ساخته و تلاش مي‌کند معنايي جز معنايي که شيعه از آن برداشت کرده، ارائه کند . علامه میر حامد حسین در اين بخش، جمله جمله عبارات دهلوي را در باره اين احاديث، با شواهد و مستندات، بررسي و نقد کرده است. به گونه‌اي که در برابر يک جمله دهلوي، گاه دست‌کم ده‌ها صفحه پاسخ‌هاي مستند نوشته است. نکته قابل ذکر آن است که اين مستندات غالباً از خود منابع اهل سنّت است.
کارهاي صورت گرفته بَر «عبقات الأنوار»
1. نخستين تحقيق در مورد کتاب عبقات الأنوار، از سوي مولانا بروجردي در سال 1404هجري صورت گرفت. طبق گفته محقّق، آن چه سبب شد تا او دست به چنين کاري زند، چاپ پر غلطي بود که حدود يک صد سال پيش از آن شده بود که نياز مبرم به تصحيح و تحقيق داشت (عبقات الأنوار في إمامة ائمّة الأطهار، ج 1، ص 16). همين کتاب، در سال 1416 هجري توسّط سيد محسن امين عاملي، تعريب شد و با چاپي منقّح از سوي دفتر انتشارات اسلامي به زيور طبع آراسته گرديد.
2. دومين کار، از سوي آية الله ميلاني انجام شد. از آن جا که اصل کتاب به زبان فارسي رايج قرن سيزدهم در هندوستان نوشته شده، استفاده از آن براي فارسي‌زبانان امروزي و عرب‌زبانان آسان نبود. از اين رو، آية الله سيد علي ميلاني در جهت عمومي‌تر کردنِ آن، دست به تعريب آن زد و نام آن را خلاصة عبقات الأنوار نهاد. گفتني است که آية الله ميلاني افزون بر تعريب، به تحقيق، تعليق و تنظيم آن نيز همّت گماشت.
3. آية الله ميلاني، تأليف ديگري نيز به نام نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار دارد. اين کتاب، در حقيقت همان کتاب خلاصة عبقات الأنوار است. پيش‌تر گذشت که ايشان در کتاب خلاصة عبقات الأنوار، تحقيق بخشي از مصادر هندي را به زماني ديگر موکول کرده بود. ايشان در کتاب نفحات الأزهار، اين مصادر را تحقيق کرده و با چاپي منقّح‌تر از کتاب پيشين، در بيست جلد، در سال 1404 هجري به چاپ رساند. با چاپ اين اثر، کتاب عبقات الأنوارِ علامه مير حامد حسين، به گستردگي در محافل علمي راه يافت و عمق کار مير حامد حسين بيشتر شناخته شد.
تهیه شده در معاونت پژوهش (واحد علمی سایت)